De Gaasperdammertunnel moet na oplevering ook autonoom kunnen handelen

Ballast Nedam werkt in dit project samen met contractpartners Fluor, Heijmans en 3i Infrastructure onder de naam IXAS. In opdracht van Rijkswaterstaat ontwerpt, bouwt, financiert en onderhoudt IXAS de tunnel. Binnen IXAS leert het ontwerpteam van de tunneltechnische installaties de tunnel het juiste gedrag aan, waarna het testteam vaststelt dat dit gedrag daadwerkelijk zo werkt. Dat doen zij door specifieke testen uit te denken die dat tot op een bepaald zekerheidsniveau aantonen. Daarnaast zorgt het testteam ervoor dat de stakeholders en andere belanghebbenden dit ook kunnen waarnemen.

De wet schrijft voor dat alle tunnels langer dan 250 meter 24 uur per dag worden bediend. In de praktijk betekent dit dat er altijd een wegverkeersleider ‘meekijkt’ vanuit een verkeerscentrale. Deze persoon bewaakt de verkeerssituatie, maar ook de (veiligheids)systemen van de tunnel.

Omdat deze persoon niet fysiek aanwezig is en de tunnel heel veel systemen bevat, wordt hij of zij geholpen door geautomatiseerde systemen. Vele tienduizenden signalen moeten real time worden bewaakt en geïnterpreteerd zodat de wegverkeersleider de juiste verkeerskundige beslissingen neemt. Daarbij kun je denken aan het nemen van snelheidsbeperkende maatregelen, pechassistentie of zelfs het sluiten van de tunnel. De tunnel vertoont ook autonoom gedrag: in sommige gevallen kan het op basis van signalen al vooraf gedefinieerde beslissingen uitvoeren.

Het juiste gedrag

Testmanager Michel van Corven legt uit: “Hoewel binnen Ballast Nedam veel aandacht is voor het betonwerk en het asfalt dat in de tunnel ligt, zitten de risico’s voor onze opdrachtgever juist veel meer in het veilig kunnen bedienen van de tunnelsystemen. Daarvoor moeten alle systemen in alle gevallen het juiste gedrag vertonen. Vanaf het ontwerp tot aan het einde van de onderhoudsperiode moet IXAS dat blijven aantonen. In de afgelopen periode heb ik mij als testmanager met een team van specialisten beziggehouden met aantonen dat de Gaasperdammertunnel het juiste gedrag laat zien. Daarbij hebben we eventuele restpunten opgelost.”

Dat werk van het testteam is makkelijker gezegd dan gedaan: het testen van alle mogelijke combinaties van detecties en gedrag kan jaren duren. Er zijn immers miljoenen combinaties te maken. Daarom worden niet álle combinaties getest, maar wel alle individuele sensoren. Van Corven: “We weten dat het gedrag continu door hetzelfde ‘softwareblokje’ wordt behandeld. Als je weet dat de sensor werkt, en dat de behandeling in het gedrag altijd hetzelfde is, kun je gericht een steekproef doen en daaruit conclusies trekken. Op die manier bouw je toch zekerheid in, zonder dat de tunnel nog jaren dicht moet blijven. Deze werkwijze ligt vast in protocollen die door teams van ontwerpers en testers zijn opgesteld en gevalideerd.”

Omdat IXAS niet zelf mag bepalen of de tunnel veilig is om open te gaan, is het valideren van het gedrag van groot belang. Van Corven: “Juist in het valideren heeft het afgelopen jaar veel werk gezeten. We valideren zowel de protocollen als de testen zelf. Een groot aantal betrokken ambtenaren woont deze testen ook bij, en met goed gevolg: onder andere de Omgevingsdienst, Tunnelveiligheidsbeambte, Tunnelbeheerder, Verkeerscentrale, Gemeente Amsterdam en Wegbeheerder hebben geoordeeld dat de Gaasperdammertunnel ‘open’ kan. Door gedegen en open te communiceren heeft IXAS hier enorm veel vertrouwen opgebouwd. Stap voor stap gaat de tunnel open. Begin juli zijn er twee buizen geopend en in de loop van dit jaar volgen nog twee buizen.”

De wisselbaan is de laatste stap en gaat open als het project A9 Badhoevedorp – Holendrecht gereed is. Dit project omvat de weguitbreiding van de A9 bij Ouderkerk a/d Amstel en Amstelveen en ligt in het verlengde van de A9 Gaasperdammerweg. Naar verwachting is dit project gereed in 2026. Beide projecten zijn onderdeel van de weguitbreiding tussen Schiphol, Amsterdam en Almere.