Versterken tegen hoog water, met zoveel mogelijk elektrisch materieel

Als deltagebied is Nederland kwetsbaar voor overstromingen. Niet alleen vanuit zee, maar ook vanuit de rivieren. Die krijgen door de klimaatverandering steeds meer water te verstouwen. In de berggebieden waar de Rijn en de Maas ontspringen, valt neerslag steeds vaker in de vorm van regen in plaats van sneeuw. Het blijft daardoor niet liggen, maar stroomt meteen met de rivieren mee richting de Noordzee. En de sneeuw die er wel ligt, smelt eerder door de stijgende temperaturen. Zo ontstaan in rivieren vaker hogere waterstanden, met een toenemend risico op overstromingen in Nederland. Om die te voorkomen, werken het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) van Rijkswaterstaat en de 21 waterschappen aan de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken. De komende dertig jaar wordt maar liefst 2.000 kilometer aan waterkering versterkt. Een klein stukje daarvan (1,2 kilometer om precies te zijn) wordt gevormd door de Rijnkade in Arnhem. Ballast Nedam brengt daar, met aannemer Van der Ven en (water)bouwbedrijf Hakkers verenigd in de bouwcombinatie SAMEN, van 2023 tot eind 2025 de benodigde versterking tot stand.

Slim en duurzaam

Met de Afsluitdijk in 1932 en de Oosterscheldekering in 1986 heeft Ballast Nedam aardig wat kennis opgebouwd op dit gebied. Uiteraard hebben zich sindsdien talrijke ontwikkelingen voorgedaan, die hebben geleid tot slimme en duurzame werkwijzen. Die worden op het project Versterking Rijnkade Arnhem op allerlei manieren ingezet en doorontwikkeld. Projectmanager Barry Kooijman en technisch manager Jan Kohlmann weten er alles van. Maar eerst vertellen zij over de feitelijke en organisatorische kanten van het project. “Wij maken 1.200 meter aan waterkering toekomstbestendig voor hoog water. Tegelijkertijd vormt de herinrichting van het kadegebied het sluitstuk van de upgrade van het centrum van Arnhem, dat hier aan de Rijn ligt. De huidige kademuur wordt geheel verwijderd, en daar bouwen we een nieuwe voor terug.” De opdracht werd in februari 2023 aan SAMEN gegund door het Waterschap Rijn en IJssel en gemeente Arnhem. Volgens de opdrachtgevers onderscheiden Ballast Nedam en de twee partners zich door emissiereductie, samenwerking en het minimaliseren van overlast voor omwonenden.

Ook Barry en Jan zijn enthousiast over de combinatie met Van der Ven en Hakkers. “Als Ballast Nedam hebben we bewezen dat we het project- en technisch management van dit soort projecten goed aanvliegen. We hebben het procesmatig werken onder de knie en weten ook hoe te opereren binnen de voorwaarden van de UAV-GC (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor Geïntegreerde Contractvormen), die op deze opdracht van toepassing zijn. Hakkers en Van der Ven vullen dit aan als meer productie-gedreven partijen, vanuit hun specifieke kennis en kunde.”

Voor Ballast Nedam fungeert binnen dit project Ballast Nedam Infra Projects als hoofdaannemer, en zijn onder die paraplu verder de organisatieonderdelen Foundation & Excavation Solutions, Materieel en DIBEC Materiaalkunde betrokken. Het projectteam van Ballast Nedam bestaat naast Barry en Jan uit Jos Kamphuis (adviseur duurzaamheid), Elisa Stolwijk (werkvoorbereiding) en Twan Spanjers (lid stuurgroep).

Water- en landhub

De uitdagingen van dit project liggen in de locatie midden in de stad en de wens van de opdrachtgever om zoveel mogelijk emissieloos te bouwen. Dat laatste past bij de ambitie van Ballast Nedam, en vraagt om slimme en duurzame oplossingen. “Doordat we zo centraal in de stad aan het werk zijn, willen we de overlast zoveel mogelijk beperken en de bereikbaarheid zo min mogelijk verstoren. Daarom regelen we het transport zoveel mogelijk via het water, vanuit onze waterhub. Dat gaat dan vooral om de betonelementen. Die zijn geproduceerd bij Bosch Beton in Barneveld, met elektrisch materieel naar de waterhub vervoerd en vanaf daar naar het werk. Deze betonelementen zijn prefab, waardoor ze niet ter plekke gemaakt hoeven worden. Dat scheelt weer tijd en ruimte op de bouwplaats. “Behalve een waterhub is er ook een landhub ingericht. Hier worden materialen zoals putten, buizen en straatstenen verzameld, om ze vervolgens efficiënt en met zoveel mogelijk tegelijk naar de bouwlocaties te vervoeren. De water- en landhub zorgen dus voor minder transportbewegingen door de Arnhemse binnenstad.

Grootschalig elektrisch

Wat de tweede uitdaging betreft, zien Barry en Jan dit project als één van de eersten waar op deze grote schaal volledig wordt ingezet op elektrisch, en dus emissieloos, materieel. “Dat geeft ons de kans om op dit vlak specifieke expertise en ervaring op te bouwen. Een interessant aspect is bijvoorbeeld de productiesnelheden. Bij door diesel aangedreven machines weten we door jarenlange praktijkervaring precies waar we aan toe zijn. Maar met elektrisch materieel is het vaak de vraag hoe lang je met een accu doet en welke productiesnelheid haalbaar is. We werken hier ook met aardig wat machines die nog niet eerder gebruikt zijn. Daar doen we nu kennis over op, die we ook weer met de markt zullen delen. Zo komen we met zijn allen stap voor stap verder met emissieloos bouwen.” Voorbeelden van elektrisch materieel binnen dit project zijn de volledig elektrische ankerboormachine en de elektrische kraan op het water, die voor het eerst zonder aggregaat draait.

Hoe zit het eigenlijk met het opladen van dat machinepark? “Dat vergt een infrastructuur op zich, die we zelf aanleggen. We hebben nu meerdere oplaadstations langs de kade, wat mede mogelijk is doordat de gemeente hier al voorzieningen voor walstroom had aangelegd. Daar nemen we de stroom af die we voor het project nodig hebben.”

Hergebruik zand en basalt

Behalve emissieloos bouwen heeft Ballast Nedam de ambitie om energieneutraal te bouwen. Bijvoorbeeld door de minimalisering van het gebruik van nieuwe materialen. Ook dat krijgt concreet gestalte bij de Versterking Rijnkade Arnhem. “We hergebruiken 5.500 kuub zand en basalt van de oude kades. Dat is een contracteis, maar sluit ook naadloos aan op onze eigen visie. In dit geval is het ook goed te doen, omdat deze materialen als natuurproduct prima herbruikbaar zijn.” Het zijn eigenlijk al dit soort aspecten die dit project voor Barry en Jan tot een bijzondere klus maken. Jan: “Technisch inhoudelijk is het op vele manieren interessant. Van het grootschalig gebruik van elektrisch materieel tot aan slimme oplossingen. Zo waren we al blij met de prefab betonnen elementen en alle voordelen van dien, maar ze moeten natuurlijk ook nog waterdicht zijn. Dat hebben we opgelost door er rubberen profielen tussen te stoppen. Een bestaande techniek, maar met een nieuwe toepassing. Het is leuk om dat met de partners aan te durven en te doen.”

Een ander bijzonder aspect, inclusief een set bijzondere oplossingen, hangt direct samen met de aanleiding van het project: hoogwater. “Het werkgebied kan overstromen. Dat gebeurt gemiddeld één keer per jaar, maar wij hebben het nu al twee keer meegemaakt. Daar hebben we een Hoogwater Actieplan voor opgetuigd. Dat zit vol maatregelen, zoals het continu monitoren van de waterstanden en het steeds achter de hand houden van vijf pallets met zandzakken en spullen voor het maken van bekrammingen. Barry: “Met al die sneeuw die nu stroomopwaarts valt bij de oosterburen, denk ik dat we nog wel flink wat smeltwater met bijbehorende hoge waterstanden kunnen verwachten. Dat actieplan is geen overbodige luxe.” Wat maakt dit project voor hem verder bijzonder? “Dat wij als Ballast Nedam laten zien dat we meer willen en meer kunnen betekenen in toekomstige, soortgelijke projecten. We doen zeer specifieke kennis en ervaring op voor hoogwaterbescherming én voor emissieloos bouwen. Zeker in samenwerking met Van der Ven en Hakkers, met wie wij hier een ingespeeld team vormen, zijn wij helemaal klaar voor vergelijkbare opdrachten.”