Een groen dak op de A9 Gaasperdammertunnel: hoe doen we dat?

“Het gebeurt vaak dat een park binnen één jaar geplant moet worden. Het probleem is dat het grondwerk daardoor buiten het plantseizoen moet gebeuren, wanneer veel regen valt. Dat heeft invloed op de grond, waardoor de bomen en planten in deze parken meestal niet zo lang leven”, vertelt bomenadviseur Gerrit-Jan van Prooijen. Om dit scenario te voorkomen, is Gerrit-Jan door Gemeente Amsterdam bij dit omvangrijke project aangehaakt. Hij is één van de vijftien specialisten die ervoor moeten zorgen dat het park een groot succes wordt en IXAS - een bouwcombinatie van Ballast Nedam, Heijmans, Fluor en 3i – het in 2021/2022 vol vertrouwen kan opleveren. “Grond is een levend product”, vervolgt hij. “Op elke grond in Nederland groeit wel iets en het moet wel heel extreem zijn als we met deze grond geen goed park kunnen bouwen. Maar dat moeten we wel op een slimme manier doen.”

Een belangrijke zomer

De missie is duidelijk: ervoor zorgen dat het park op de Gaasperdammertunnel gezond blijft. IXAS voerde daarom juist in de zomer al zoveel mogelijk grondwerk uit waarbij de beschikbare grond uit de depots werd ingezet. Die timing was essentieel, weet Tom Peppink, projectleider Grond, Weg en Water bij Ballast Nedam. “Grondsamenstellingen zijn al snel geschikt, want er zijn altijd wel bomen of planten te vinden die bij de grond passen. Maar als je de grond aanlegt tijdens een plensbui, wordt het één grote puinhoop. Die hoeveelheid regen heeft invloed op het zuurstofgehalte, de compactheid en het bodemleven. Het maakt dan echt niet uit of je met de meest fantastische grond werkt.”

Naast zuurstof, water en voeding was dus ook een slimme planning vereist. In overleg met opdrachtgever Rijkswaterstaat heeft IXAS gezocht naar het meest geschikte moment om de bomen te planten. Omdat de grond uit de depots tijd nodig heeft om te rijpen en tot leven te komen, is ervoor gekozen om in de planning een extra jaar op te nemen voor het planten van de bomen. Dat besluit geeft IXAS de speelruimte om grondwerk uit te voeren in de periodes met de grootste kans op goed weer.

Testen, checken, controleren

Maar: hoe gaat IXAS dan precies te werk om het park te realiseren? Toen het consortium de handen ineen sloeg met de gemeente Amsterdam en Rijkswaterstaat, werd een plan opgesteld op basis van de beschikbare onderzoeken van de grond in de depots. Daarnaast werden, omdat onderzoeken ook maar steekproeven zijn, maandelijkse schouwrondes ingepland. Gerrit-Jan, Tom en de andere specialisten gaan de depots maandelijks af en vergelijken de ontgraven grond met het initiële plan. Daarbij geeft Gerrit-Jan aan of de grond geschikt is voor de gewenste beplanting, of dat een bewerking van de grond nodig is.

Ook wordt er gecontroleerd op de plekken waar grond is aangebracht. Met meetapparatuur checkt het team of de grond niet te compact is. In het ergste scenario zou compacte grond de afvoer van regenwater kunnen verhinderen, waardoor plassen lang blijven liggen en bijvoorbeeld gras kan afsterven. Ook kan het bomen en het bodemleven aantasten. Daarom beweegt Gerrit-Jan zich met de groep kriskras over de velden, terwijl hij steekproefsgewijs controleert of het de goede kant op gaat.

Tenslotte test de groep zo’n twee maanden voor het aanplanten of het zuurstofgehalte in de bodem op peil is. Is het bodemleven nog niet diep genoeg doorgedrongen en is er te weinig zuurstof? Dan weten de specialisten dat het aanplanten weinig kans van slagen heeft.

Door die voorbereidingen kan IXAS de kwaliteit aantoonbaar maken. Gerrit-Jan: “We bouwen nu een enorme zekerheid in doordat we precies kunnen zien of de grond doet wat de bedoeling is. Daardoor weten we dat de beplanting na deze voorbereidingen eigenlijk niet meer kan mislukken.”

Zonder dat parkbezoekers het zien

Om de kwaliteit te waarborgen wordt de bodem op het park in drie lagen aangebracht. De onderste laag bestaat uit matig-grof zand met een drainagesysteem. Die laag zorgt ervoor dat overtollig water wordt afgevoerd en wortels niet kopje onder gaan. Daarbovenop zit een laag teelaarde met vocht en voeding die planten en bomen doen groeien. De bovenste laag is een toplaag die minder voedselrijk is, maar wel heel belangrijk is voor de sterke grasvelden en gazons.

In deze lagen speelt zich ondertussen een belangrijk proces af. Diepwortelende kruiden graven zich in rap tempo tot grote diepte en brengen zuurstof en leven tot ver onder de grond. En dat komt het rijpingsproces van de grond ten goede, vertelt Gerrit-Jan: “Als de grond structuurloos is, zakt hij in elkaar. De wortels van de kruiden nodigen bodemleven uit en stimuleren dit steeds verder.”

Van vlakte tot park

Wanneer de grond op peil is, de drainagesystemen het water kunnen afvoeren en de kruiden zich een weg door de bodem hebben gegraven, kan Ballast Nedam Road Specialties starten met het aanplanten van het park. Al vroeg in het proces sloot zij een overeenkomst met een boomkweker. Daardoor konden jonge bomen en planten in verschillende soorten en groottes opgroeien op de kwekerij. Road Specialties zal bij het aanplanten leunen op een eigen draaiboek met logistieke routes, zodat de grond niet onnodig inklinkt én het tunneldek niet overbelast raakt. De complexiteit van het park houdt dus niet op wanneer de grond gereed is.

Vanuit Ballast Nedam kijkt Tom Peppink naar een mooie samenwerking met Rijkswaterstaat en de gemeente Amsterdam: “We werken op basis van vertrouwen. Dat vertrouwen hebben de gemeente en Rijkswaterstaat zelfs formeel vastgelegd door Gerrit-Jan en mijzelf de vrijheid te geven om gezamenlijk te bepalen wat de beste werkwijzen zijn. Daarin nemen wij geen onnodige risico’s, want wij hebben er zelf ook baat bij dat dit park een succes wordt.”

Gerrit-Jan herkent dit: “Uiteindelijk willen we allemaal een mooi resultaat, dus we hebben hier te maken met win-win situaties. Als we dit goed doen, zit er voor iedereen muziek in.”

De bereikbaarheid van de noordelijke randstad verbeteren én het vergroten van de leefbaarheid van Amsterdam Zuidoost: dat zijn de doelen van de uitbreiding van de A9 Gaasperdammerweg. Het project is onderdeel van de weguitbreiding Schiphol-Amsterdam-Almere. In opdracht van Rijkswaterstaat ontwerpt, bouwt, financiert en onderhoudt IXAS de tunnel.