Restauratie met aandacht en tijd

Cliché, maar waar: project Kasteel Borgharen is het beste te beschrijven met het woord ‘uniek’. Als kind woonde Ronny Bessems tegenover het kasteel en keek hij uit op het landgoed. Hij droomde ervan om ridder te zijn. Dat plan lukte niet, maar in 2015 kocht hij het monument voor het symbolische bedrag van één euro. Sindsdien zorgt Ronny ervoor dat het kasteel weer in oude staat hersteld wordt.

Die restauratie kan hij niet alleen. In korte tijd verzamelde hij een trouwe groep aan vrijwilligers van 37 tot 87 jaar. Sommigen zijn oud-restaurateurs, anderen hebben jarenlang als timmerman gewerkt of zijn simpelweg toegewijd en enthousiast om er een succes van te maken. In 2015 startten ze met opruimen, waarna de restauratie samen met Laudy Bouw & Ontwikkeling in 2018 van start ging.

‘Nog nooit zoiets meegemaakt’

Marc Bokop werkt al jarenlang als metselaar bij Laudy. Vanaf de eerste dag van de werkzaamheden is hij betrokken bij de restauratie en coördineert hij de metselwerkzaamheden. “Dit is écht leuk werk. Restauratie is mijn passie en op dit project komt alles samen. We doen alles zelf en kwaliteit staat voorop. In de afgelopen jaren heb ik op veel projecten gezeten, maar dit heb ik op deze manier nog nooit meegemaakt. Op dit project is sprake van een hele hechte, unieke samenwerking tussen de vakmannen en vrijwilligers.”

In de gedempte gracht worden alle muren gerestaureerd. Op de plekken waar gedeelten van de muren zijn verdwenen, worden nieuwe muren gemetseld. Deze sluiten naadloos aan op het oude metselwerk. Al het resterende oude voegwerk wordt verwijderd en de gehele muur wordt opnieuw gevoegd. De vrijwilligers zorgen ervoor dat de metselstenen, mergel- en natuurblokstenen geen specie meer bevatten en sorteren alles op maat. Daardoor kunnen de metselaars snel en efficiënt werken en gaan materialen niet verloren. De metselaars maken gebruik van de restauratieladder, waarbij continu wordt gekeken of een element behouden, gerepareerd of vernieuwd wordt.

Mergel: het witte goud van Limburg

Bij het woord ‘mergel’ gaan de ogen van Marc glimmen. “Dat noemen we ons ‘witte goud’, het is kostbaar en prachtig toe te passen. Hoe donkerder het blok, hoe sterker het is.” Op dit project komt mergel op verschillende plekken terug, waaronder de sierlijst in de gracht. De blokken worden in een halfronde vorm gebracht, zodat ze sierlijk afsteken naast de stenen blokken. Marc vertelt: “Je kunt mergel niet zomaar plaatsen. Het is gemaakt van laagjes schelpdieren die in miljoenen jaren naar de zeebodem zijn gezakt, ook wel ‘het leger van een mergelblok’ genoemd. Een mergelblok is daardoor op de zijkanten heel kwetsbaar, maar op de boven- en onderkant is het ontzettend sterk. We moeten er dus voor zorgen dat we het op de juiste zijde plaatsen.”

Ondanks de kracht die het aan kan, is mergel relatief zacht materiaal. Daarom is het noodzakelijk dat de voegen ook zacht genoeg zijn zodat ze meebewegen met de mergel. Harde cementvoegen zouden de mergel kapot laten springen zodra het beweegt door temperatuurverschillen of ander factoren. Daarom wordt gekozen voor gele restauratievoegen. “Typisch Limburg”, zegt Marc. “De gele voegen zijn een combinatie van kalk en geel zand, waardoor de voeg flexibel meebeweegt met het mergel. Dat heeft dit materiaal echt nodig.”

Binnen, in de voormalige paardenstal, brengt zijn collega Roland de mergelblokken voor de gracht in de juiste vorm. Het is handwerk. Met een mergelschaaf komt langzaamaan de juiste kromming tevoorschijn, zodat het naadloos aansluit op de andere blokken. “Juist dit soort werk vind ik uitdagend”, vertelt hij. “Laudy is in de omgeving één van de weinige bedrijven die het ambacht nog beheersen om mergel te bewerken en verwerken. Daardoor leer ik continu iets nieuws. Met ons eigen werk zien we het buiten opknappen.”

De juiste kleur

Terwijl buiten hard wordt gewerkt aan de gracht, zijn de vrijwilligers binnen bezig met het herstellen van interieuronderdelen in de salon en andere kamers. In de ‘Blauwe Kamer’, het hart van het kasteel, komen verschillende verflagen naar boven. Laagje voor laagje wordt het interieur van de ruimte afgepeld. Wanneer de juiste kleur is gekozen, wordt de hele ruimte weer teruggebracht in de juiste stijl. Ondertussen wordt de originele kunst teruggekocht en komen oude muurschilderingen in de gangen tevoorschijn.

Nu de winter voor de deur staat, komen de werkzaamheden aan de gracht tijdelijk stil te liggen doordat het te koud wordt om met mergel te werken. In het voorjaar van 2022 wordt de restauratie weer opgepakt en maken metselaars Marc en Roland de gracht verder af, samen met de vrijwilligers. Hoewel tijd geen rol speelt en het resultaat voorop staat, gaan de vorderingen gestaag. Naar verwachting zijn de restauratiewerkzaamheden rond 2024 voltooid. Vanaf dat moment gaan bezoekers van het kasteel weer terug in de tijd.

Ben je benieuwd?

Wil je in de tussentijd al komen kijken? Dat kan! Iedere zaterdag worden de restauratiewerkzaamheden van Kasteel Borgharen toegelicht tijdens rondleidingen, om 10:15 en 13:15 uur. Voor meer informatie kijk je op de website.